4 km và 35 năm...

(29/04/2007) VHO - Đến thị trấn Ái Tử một ngày trước khi diễn ra lễ mừng 35 năm giải phóng Triệu Phong, anh Đoàn Công Tính để giỏ vào phòng rồi rủ tôi mượn xe máy bươn bả ra bến sông Thạch Hãn, nơi 35 năm trước anh với tư cách là một phóng viên chiến trường của Báo Quân Đội nhân dân, và tôi - một người lính trận mạc từng vượt sông bom, bờ pháo cùng đồng bào, đồng chí chiến đấu giải phóng và bảo vệ cổ thành Quảng Trị.

Thơ thẩn giữa bời bời đậu, bắp bãi bồi bến xưa, câu chuyện của chúng tôi cứ như một cuộc kiểm đếm những kỉ niệm một thời trận mạc. Trong mạch chuyện ấy, anh Tính cứ nhắc đi nhắc lại với sự day dứt như có lỗi về một trong nhiều nhân vật trong những tấm ảnh của anh chụp cách đây 35 năm.

Đó là ông lão chèo đò chở bộ đội từ bến Nhan Biều vượt sông Thạch Hãn vào thành cổ cách đây 35 năm. Chỉ cho tôi gương mặt cười hào sảng của ông lái đò trong tấm ảnh mang theo, người cựu phóng viên chiến trường bùi ngùi: "Ân tượng về một ông lão lái đò với thế đứng vững chãi, tự tin cùng nụ cười hào sảng đó cứ đeo đẳng tôi suốt mấy chục năm. Cũng đã liên tục cố công nhờ anh em đồng đội và bà con cô bác địa phương tìm giúp, nhưng ông cụ cứ biền biệt...”.

Từng là một trong những người đồng đội, đồng nghiệp vong niên được anh Tính nhờ kiếm tìm tung tích ông lão chèo đò, tôi bỗng như trĩu nặng thêm chút lỗi bởi suốt bao chuyến hành hương về chiến trường xưa Quảng Trị mà vẫn không thực hiện được điều tâm nguyện này của anh.

Đang khi băn khoăn trước tâm sự của người đồng đội, bỗng chuông điện thoại của tôi reo. Bấm máy nhận cuộc gọi từ một số máy lạ, người đàn ông sau khi xưng tên đã cho biết, do không biết số điện thoại của anh Đoàn Công Tính, nên đã qua một người bạn khác gọi qua máy tôi để xin được gặp cựu phóng viên chiến trường Đoàn Công Tính cung cấp những thông tin liên quan đến ông lão chèo đò trong ảnh!?

Quả là “cầu được ước thấy”! Chẳng biết thông tin chính xác đến đâu, song rõ là vừa ước đó đã có ngay hồi ứng. Tự hỏi, không lẽ những điều kì diệu đến khó tin này lại là điều có thật? Chuyển máy cho anh Tính, tôi hồi hộp dõi theo từng câu trả lời, từng nét động thái trên gương mặt người lính Đoàn Công Tính. Chẳng biết người gọi nói gì, chỉ thấy người nghe nhắc lại những từ rời rạc chắp nối như tên người, tên làng rồi kết thúc, trả máy cho tôi cùng một thông tin vắn gọn: “Đi ngay đến nhà ông lão chèo đò ở làng Giang Hến, xã Triệu Giang!”.

Sau 35 năm, tác giả và cô du kích trong tấm ảnh gặp nhau.

Theo chỉ dẫn của người bạn thạo đường, chỉ vài lần cua cắt theo đường liên thôn được đúc bê tông, chúng tôi đã đến ngay đầu thôn Giang Hến. Vừa bước vào ngõ nhà đầu làng thì trời ơi, tất cả chúng tôi đã không thể tin vào mắt mình khi người ra đón chúng tôi là một phụ nữ với gương mặt như đúc cùng một khuôn với gương mặt cô du kích ngồi bên cạnh ông lái đò.

Gần như không còn để ý đến sự luýnh quýnh của chủ nhà, khách cứ vậy líu tíu hỏi dồn như được xả nén sau một hơi dài ngút nghít tìm người trong ảnh. Mãi tới khi khách giở tấm ảnh ra chỉ vào ông lão chèo đò, và cô gái cầm súng trong ảnh thì chủ nhà mới bẽn lẽn: Dạ, đây là em, em tên là Nguyễn Thị Thu.

Người chèo đò là ba chồng em, ông tên là Nguyễn Con. Hồi đó ba em khoảng 57 tuổi, em lúc đó 18 tuổi, cũng vừa tham gia vào du kích được gần 3 tháng. Sau chiến tranh, do làm việc quá sức, ba chồng em mất năm 1978 lúc đó khoảng 63 tuổi.

- Hồi đó chị cùng ba chồng của chị chở được bao chuyến đò đưa quân sang sông?

- Dạ thưa hồi đó liên tục qua lại về, về rồi lại qua ngay. Không đếm nên không biết được mấy chuyến.

- Chị có biết tấm ảnh có hình ba con chị được in trên các báo lúc đó?

- Hồi đó thì không biết, nhưng mấy năm sau qua mấy người cùng làng, vợ chồng em biết tấm ảnh đó được in lớn trên nhiều tờ báo và cả sách nên chồng em cắt tấm ảnh trên sách về treo làm kỉ niệm và thay cho tấm hình thờ ba em.

- Gia đình có biết tấm ảnh này còn được phóng lớn trưng bày tại Bảo tàng Thành cổ Quảng Trị?

- Dạ có nghe người trong làng qua đó thấy về nói lại. Em cũng nghe nói nhiều người cùng đang tìm ba em và mấy người trong ảnh.

- Biết nhưng tại sao chị không qua đó xem ảnh mình được trưng bày thế nào?

- Dạ, biết nhưng có tấm ảnh cắt trên báo treo trong nhà làm kỉ niệm là được rồi. Đây qua đó, đường đò, đường bộ chừng 4 cây số nhà em đi luôn, nhưng không có việc vợ chồng em không dám đến nơi treo ảnh. Cũng biết cả chuyện người ta tìm mình, nhưng đi qua đó nhận mình là người trong ảnh để làm chi...

Bất ngờ! Lại thêm một bất ngờ đến sững sờ trước những gì nghe được từ một con người từng đã gắn mảnh đời mình vào khoảnh khắc lịch sử chiến tranh giải phóng của dân tộc.

Chị Nguyễn Thị Thu bên bức ảnh trưng bày tại bảo tàng(ảnh chụp ngày 26.4.2007)

Ngay cả khi được gặp tác giả, người đã liên tục tìm kiếm những nhân vật trong tác phẩm của mình, đưa họ từ một góc khuất cuộc đời hoà mình trong dòng chảy của cuộc sống, thì những con người đó, phẩm chất đó vẫn nguyên nét chân thật, mộc mạc, hoàn toàn không phải là sự khép mình cố ý.

Chừng để câu chuyện kết thúc có hậu, sau khi ghi lại mấy hình ảnh tác giả và nhân vật trong ảnh gặp nhau trên bến thuyền năm nào, theo ý kiến của anh Đoàn Công Tính đưa ra, tôi đề nghị được mời chị Thu sang Bảo tàng Thành cổ “thăm” lại chính mình trong bức ảnh được chụp trong mùa hè đỏ lửa năm 1972 – một cuộc gặp dẫu chỉ với khoảng cách 4 km những đã phải trải dài qua 35 năm.

LÊ BÁ DƯƠNG